Wczesną wiosną na łące wśród trawy znaleźć można roślinkę o dużych liściach, mięsistych, z gronem dziwacznych kwiatów, barwy brudno-czerwonej, białej lub fioletowej, o dość silnym zapachu. Trudno byłoby pomylić się, że to są storczyki, gdyż kształt kwiatu tej rośliny jest tak odmienny, że kto go raz widział, łatwo odróżni od innych roślin. Kwiat ten, właściwy rodzinie Storczykowatych, jest bocznie symetryczny (to znaczy, że można go tylko w jednym kierunku rozdzielić na dwie połowy podobne do siebie). Słupek dolny o jednokomorowym trójkątnym zawiązku, w którym liczne nasiona leżą na szwach ściennych, jest długi, skręcony śrubowato naokoło pionowej osi i przedłuża się w mięsistą szyjkę, zakończoną znamieniem trójłatkowym. Naokoło zawiązka mieści się górny okwiat złożony z sześciu listków barwnych, rozmaicie ukształtowanych: trzy zewnętrzne jednakowe, wzniesione do góry; z trzech wewnętrznych—dwa wzniesione w postaci hełmu, trzeci dolny szeroki, zazwyczaj wcinany łatkowato, stanowi tzw. warżkę która przedłuża się dołem w woreczek zwany ostrogą i w niej mieszczą się miodniki wydzielające miód. Warżka jest różnobarwna, a kształt jej i barwa nadaje właśnie kwiatom rozmaitość form, odmienną dla każdego gatunku. Rozmaitość ta w ułożeniu listków okwiatu jest tak wielka, że opisać się nie da, przypominają one nieraz kształty owadów i ptaków, od czego też nadają storczykom nazwy. To ułożenie listków w okwiecie – kielichowych do góry, koronowych na dół, powstaje wskutek spiralnego skręcenia za wiązka, gdyż u roślin nie mających tego skręcenia, położenie płatków jest normalne; tutaj różowa warżka wzniesiona jest do góry, a 5 białych listków zwiesza się ku dołowi. Pręcików powinno być 6, ale tylko jeden jest rozwinięty, o pylniku dwukomorowym, a dwa pręciki występują w postaci ząbków. Pręcik posiada 2 pylniki (u niektórych gatunków 1 pylnik); pyłek nie jest miałki, lecz tworzy masę zlepioną, mającą kształt maczugi opatrzonej przy nasadzie lekkim gruczołem i leżącej luźno w pylniku. Pylniki te przyrosłe są do szyjki słupka w tzw. szyjko-nitkę (gynostemium). Wskutek tej budowy kwiatu storczyki tworzą w klasie jednoliściennych rząd Szyjkonitkowych (Gynandrae). Kwiaty storczykowatych są przystosowane do zapylania przez owady; przede wszystkimi pyłek ich zlepiony w masy nie mógłby być tak łatwo przez wiatr rozsiewany, jak ma to miejsce np. u dębu i wierzb. Owady pośredniczą tutaj w taki sposób: zwabione zapachem i barwą kwiatu, siadają na warżce i zapuszczają smoczek do ostrogi, chcąc wyssać z niej słodki miód. Wyciągając smoczek z rurki, potrącają o masy pyłkowe, które przylepiają się do głowy owadu i sterczą jak rożki; potem owad przechodzi na inny kwiat, aby tam znowu wysysać miód, i tu, wpuszczając ryjek, musi dotknąć się lepkiego znamienia, na którym zostawia pyłek. Wpuszczając smoczek, główka owadu nie zawadza już o pylniki, lecz o znamię, gdyż masy pyłkowe po wydostaniu się owadu na powietrze układają się wskutek obsychania równolegle do grzbietu. Wtedy więc, przy wpuszczaniu smoczka do ostrogi, pyłkomasy nie dotykają tych samych miejsc co poprzednio, lecz punktu znamienia niżej położonego.

Storczyki mają łodygę pojedynczą, liście całobrzegie, jajowate, lancetowate lub linijne, gładkie, o unerwieniu równoległym (charakterystyczne dla jednoliściennych). Niektóre gatunki jak: Gniazdosz, Żłobik cz. Koralowy korzeń i Epipogon, nie mają zielonych liści, lecz brunatne lub żółtawe łuski i również niezieloną łodygę. Żyją one na butwiejącym pokładzie leśnym; w ziemi znajdują się ich kłącza kształtem przypominające szparag (u gniazdosza) lub koral rozgałęziony (u żłobika).

Większość storczykowatych, do których zaliczają się wszystkie gatunki z rodzaju storczyka (Orchis), mają bulwy korzeniowe, tj. bulwy, będące zmienionymi korzeniami, zakończone u góry pączkiem łodygowym. Bulwy te są kształtu kulistego lub palczastego. Jest ich zawsze dwie: jedna stara, z której wyrasta kwitnąca łodyga, wiotka, barwy brunatnawej, jest zwykle w czasie kwitnienia po marszczona; druga, młoda, jaśniejsza, mięsista i twarda, o gładkiej powierzchni, wyrasta bocznie u góry bulwy macierzystej, i ma przy wierzchołku ukryty pączek łodygi, która dopiero w następnym roku wyrośnie i wyda pęd kwiatonośny.

Bulwki storczyków (Tubera albo Radix Salep) zawierają krochmal, ciała białkowate, cukier i olejki lotne. Stanowią bardzo pożywny środek odżywczy i leczniczy, używany dla dzieci pod nazwą salepu. Dla przygotowania salepu parzy się bulwy gorącą wodą, potem suszy i proszkuje. W tym celu brane są tylko bulwy młode, kształtu kulistego. Palczaste bywają rzadziej używane, gdyż zawierają mniej części pożywnych.

Storczyków jest przeszło 8000 gatunków znajdujących się przeważnie w strefach gorących, gdzie rosną na ziemi i na drzewach (właściwie w szparach wypełnionych butwiejącą masą roślinną) i wypuszczają korzenie powietrzne. Nasze krajowe storczyki żyją tylko na ziemi, a gatunki ich są również liczne.

Do otrzymania salepu z naszych storczyków krajowych służą:

Storczyk wąskolistny (O. morio), z warżką w plamki ciemno-czerwone, pospolity na łąkach suchych, kwitnie w kwietniu i w maju, bulwy ma gładkie, nieposzarpane.

Storczyk tępolistny (O. mascula), o liściach szerokich, plamistych, kwiatach czerwonych, z warżką wycinaną; pospolity w Europie środkowej na łąkach i w lasach (maj, czerwiec); bulwy niepodzielone.

Storczyk purpurowy (O. purpurea), pospolity w lasach, na łąkach, na gruncie wapnistym; kwiaty purpurowe, biało kropkowane, warżka trójdzielna w plamki purpurowe, ostroga wygięta ku wnętrzu, bulwy niepodzielone.

Storczyk ciemnokłosowy (O. ustulata), rośnie na łąkach i miejscach pagórkowatych, suchych, słonecznych; kwiaty w kłosie czarno lub czerwono-brunatne, o warżce równowąskiej wycinanej, białej, w purpurowe plamy; kłos przed rozwinięciem wygląda jak opalony (kwitnie w maju i w czerwcu).

Storczyk pluskwiany (O. coriophora), na łąkach wilgotnych, o kwiatach brudno-czerwonych, odznaczających się nieprzyjemnym zapachem pluskwy; dolne działki okwiatu zrosłopłatkowe, ostroga skrzywiona.

Storczyk wielkokwiatowy (O. militaris), jeden z większych gatunków, o kwiatach czerwonych z warżką trójdzielną, różową, w purpurowe plamy, pospolity w lasach górskich (maj, czerwiec).

Storczyk polny (O. palustris), o kwiatach czerwonych z warżką trójłatkową, o łatkach równych lub środkowej nieco dłuższej. Spotykany częściej w południowej i środkowej Europie (maj, czerwiec).

Podkolan dwuliści (Platanthera bifolia), bardzo pospolity na łąkach i w lasach liściastych, o kwiatach białych, szczupłych, z warżką niepodzieloną, wąską, o silnym zapachu waniliowym; (czerwiec, lipiec).

Dwulistnik muchowaty (Ophrys Myoicles), pospolity na łąkach leśnych, w krajach górzystych; kwiaty o warżce kształtu nadającego wygląd muchy całemu kwiatowi, barwy czerwonej z plamą niebieskawą (czerwiec, lipiec).

Z krajowych storczyków największy jest Obuwik żółty (Cypripedium calceolus), odznaczający się kwiatami do 5 cm. średnicy, barwy żółto-brunatnej, zebranymi w liczbie 2 – 4 na wspólnej szypułce, podczas gdy przeważna liczba storczykowatych ma kwiaty licznie zebrane w grona lub w kłosy.