Bardzo wczesną wiosną często znaleźć można na polach i łąkach małe roślinki o wzniesionych biało-żółtych kwiatach, które nazywamy zwykle bratkami polnymi. Bratki te mają bardzo niepozorne kwiatki, ale już na gruncie urodzajniejszym, jak w zaroślach i na łąkach, przechodzą w odmianę większą, niebieską. Ogrodnicy otrzymali z tej roślinki mnóstwo wspaniałych odmian, będących śliczną ozdobą trawników i klombów.

Kwiat bratka, nieregularny, składa się z kielicha o 5 równych działkach; korona z 5 płatków z przysadkami u dołu; z tych jeden dolny szerszy i zakończony u dołu w ostrogę, barwy żółtej w pomarańczowe kreski, a 4 wzniesione do góry, równe, umieszczone po 2 jedne nad drugimi. Pręcików 5, bez nitki o pylnikach zlepionych, tworzących u dołu kwiatu krążek otaczający słupek zazwyczaj zgięty, o skręconej szyjce. Dwa pylniki, zwrócone do ostrogi korony, mają przysadki wchodzące w otwór ostrogi. Słupek jednokomorowy tworzy torebkę pękającą, 0 licznych okrągłych nasionach brunatnych.

Bratek tworzy z pokrewnym fiołkiem właściwym i innymi licznymi gatunkami rodzinę Fiołkowatych.

Łodyga bratka wydłużona, pokryta jest jajowatymi liśćmi i przylistkami szerokimi, pierzastodzielnymi.

Bratek znany jest w lecznictwie pod nazwą Herb a Jaceae, Her ba Trinitatis. Napar tego ziela używany jest przez dzieci wewnętrznie i zewnętrznie na choroby skórne; działa przeczyszczająco. Ziele zawiera kwas salicylowy, olejek eteryczny, barwnik żółty, śluz i substancję tzw. wiolinę, działającą przeczyszczająco i na wymiotnie, a nawet w większej ilości trująco. Korzeń fiołka właściwego zawiera również te substancje lecznicze, a w kwiatach jego znajdują się znaczne ilości olejku eterycznego, nadającego im zapach i służącego do przyrządzania perfum fiołkowych.